Leon Rydel
Józefa Machay – Mikowa urodziła się w Jabłonce. Wyszła za mąż za Emila Mikę, kierownika szkoły w Lipnicy Wielkiej. Była prezesem miejscowego oddziału Związku Górali Spisza i Orawy, Kółka Rolniczego i Towarzystwa Szkoły Ludowej, nadzorowała działalność gromadzkich lasów. W Domu Ludowym, wybudowanym staraniem Mików i trudem miejscowych Górali, prowadziła kółko teatralne i razem z mężem zespół pieśni i tańca (chór). Ludności służyła radą i pomocą, opiekowała się chorymi. Organizowała kursy bractwa, trykotarstwa, krawiectwa itp. Była autorką obrazka z życia ludu orawskiego pt. Skubarki i Orawskiego pochodu weselnego. W czasie okupacji pełniła funkcję oficera łącznikowego między Główną Kwaterą AK a Dowództwem Obszaru Południowego, będąc równocześnie jego głównym kwatermistrzem. Dnia 3 maja 1941 roku została aresztowana przez gestapo i po 18 miesiącach katowni (nie zdradzając ani słowa) została otruta zastrzykiem fenolu i zmarła dnia 14 X 1942 roku. Była odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Niepodległości. Została pochowana w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie, gdzie spoczywają jej bracia: prof. Eugeniusz i księża Karol i Ferdynand.
Emil Mika, kierownik szkoły, organista, dyrygent orkiestry dętej założyciel chóru orawskiego (zespół pieśni i tańca), zdolny pianista o absolutnym słuchu, znakomity rysownik, radioamator. Uruchomił mała elektrownię wodną dla domu, szkoły i kościoła, organizował kursy pszczelarskie, sadownictwa i warzywnictwa. Zebrał i wydał Pieśni orawskie, które stały się dla kompozytorów tematem wielu utworów na chór i zespoły orkiestrowe. Autor melodramatu pt. Sen bacy. Upowszechniał folklor orawski poprzez występy w Polskim Radiu oraz w wielu miastach. Jego zespół występował na „Świętach Gór” w Zakopanem, Sanoku, Wiśle i w Nowym Sączu. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. W czasie okupacji utrzymywał łączność radiową z Londynem. W dniu 4 maja aresztowany przez gestapo, przeżył pięć miesięcy w katowni oświęcimskiej.
W Miesiącu Pamięci Narodowej dnia 24 kwietnia (niedziela) 1988 roku, kościół w Lipnicy Wielkiej był szczelnie zapełniony. Licznie reprezentowana była miejscowa OSP z pocztem sztandarowym oraz zespół “Orawa” im. E. Miki. Byli także goście z Krakowa, Lublina, Gliwic, Rybnika, Kamesznicy, Krościenka, Zakopanego, Suchej, Sidziny, Ludźmierza, Jabłonki, Zubrzycy i Piekielnika. Homilię poświęconą pamięci Mików wygłosił kapelan Związku Podhalan ks. Władysław Zązel (wspomniał też o Borowym). Następnie odprawił mszę św. w koncelebrze proboszcza ks. Bolesława Kołacza i wikarych.
Po mszy od ołtarza przemówił prezes Związku Podhalan F. Bachleda – Księdzulorz podkreślając zasługi Mików dla wsi, Orawy i Polski. Podczas mszy grała orkiestra data OSP, a na organach grał Karol Stopiak, były członek zespołu Miki, a podczas okupacji kierownik chóru (do 1970 r.). Po mszy nastąpił uroczysty przemarsz pod szkołę. Sołtys Andrzej Janowiak jako organizator podał program uroczystości, a dr Emil Kowalczyk przedstawił działalność Mików w latach 1920—1939. Po odegraniu hymnu przez orkiestrę dętą ks. proboszcz poświęcił tablicę pamiątkową Mików, a Marta Jabłońska, siostrzenica Józefy, dokonała odsłonięcia tablicy, składając wiązankę kwiatów.
Druga część uroczystości odbyła się w sali teatralnej. Dzieci szkolne, przygotowane przez mgr Marię Barnaś, przedstawiły deklamacje, pieśni patriotyczne i szkic postaci Mików. Ania Kowalczyk recytowała „Złote myśli” Piotra Borowego. Po występie zespołu “Orawa” prowadzonego przez F. Pindziaka, red. L. Rydel (w roku 1935 nauczyciel w Przywarówce) zapoznał zebranych z własnymi refleksjami na temat działalności Mików. Po uroczystości sołtys zaprosił gości na gorący posiłek do gospody.
Organizatorem uroczystości był Orawski Oddział Związku Podhalan w osobie nadleśniczego S. Wałacha i Orawski Park Etnograficzny. Projekt tablicy wyszedł od red. L. Rydla podczas I Spotkań Orawskich (24—25 października 1987 r.). Został poparty przez sekretarza KG PZPR Józefa Stanka (obecnego na tej imprezie), grafikę wykonali Wojciech Preidl i Lidia Skorupa, rzeźbił Alojzy Śmiech, a oprawę tablicy wykonał Franciszek Karnafel. Tablica Mików jest pierwszym symbolem patriotycznym na Orawie.
Wielka uroczystość w Lipnicy Wielkiej / Leon Rydel// Orawa. - 1989, nr 1, s. 5-6.
Na tablicy widnieje napis:
Józefa Machay – Mikowa
*13.11.1897 +14.10.1942
DZIAŁACZKA ORAWSKA
OFICER ZWZ AK
ZAMORDOWANA PRZEZ GESTAPO
EMIL MIKA
*15.5.1896 +17.10.1941
KIEROWNIK SZKOŁY I ZESPOŁU ORAWA
PORUCZNIK KOMENDANT TOW
ŻOŁNIERZ ZWZ AK
ZGINĄŁ W OŚWIĘCIMIU
WIĘZIEŃ NR 17216
Broszura 2. Piotr Borowy, oprac. Leon Rydel w dniu 24 maja 1993, ze zbiorób Gminnej Biblioteki Publicznej w Lipnicy Wielkiej