W Rabczycach urodził się Piotr Borowy (zmarł 18 stycznia 1932 r. w Lipnicy Wielkiej). „Apostoł Orawy”, mistyk, mówca, wyjątkowy uczestnik (wraz z Wojciechem Halczynem i ks. Ferdynandem Machayem) konferencji pokojowej w Paryżu. Rozmawiał tam z prezydentem Stanów Zjednoczonych T. Woodrow Wilsonem, dzięki czemu sprawa przynależności Orawy i Spisza została wprowadzona do agendy konferencji. Odznaczony Medalem Niepodległości i Orderem Odrodzenia Polski. Ksiądz F. Machay prowadził starania o jego beatyfikację.

Urodził się Ignacy Dziurczak-Brzezowicki z Zubrzycy Górnej, zmarły 30 maja 1951 r.

W Jabłonce urodził się Jan Piekarczyk (zmarł 26 lutego 1956r.) - prezes Polskiej Rady Narodowej w Jabłonce, powołanej przez Zgromadzenie Narodowe w Jabłonce 5 listopada 1918 r., w lutym 1919 r. więzień polityczny w Czechosłowacji, odznaczony Krzyżem Niepodległości.

W Dolnym Kubinie urodził się w węgierskiej rodzinie pochodzącej z Podwilka Adorian Diveky (zmarł 25 maja 1965r. w Budapeszcie); dzięki niemu w spisie ludności przeprowadzanym w 1910 r. przez Węgry w jednym powiecie - w powiecie trzciańskim (w skład którego wchodziła dzisiejsza polska Orawa) umożliwiono deklarowanie polskiego języka ojczystego przez ludność autochtoniczną (po raz pierwszy odkąd w 1880 r. rozpoczęto prowadzenie regularnych spisów ludności). W rezultacie aż 96,1 % mieszkańców (15,5 tys.) z 14 wsi orawskich (Bukowinę i Podszkle traktowano łącznie) podało się za Polaków, a pozostałą niewielką resztę stanowili Węgrzy, Żydzi i Słowacy; było to później argumentem w rozmowach o przynależności tego obszaru.

Urodził się ks. Karol Machay (zmarły 16 kwietnia 1955 r.), proboszcz w Lipnicy Wielkiej, wybitny działacz niepodległościowy w okresie uzyskiwania Niepodległości na Orawie, odznaczony za to już 2 maja 1922 r. wówczas bardzo wyjątkowym Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (jako jedna z 2 osób z Orawy), a następnie też Medalem Niepodległości.

Urodził się w Jabłonce Ignacy Suwada, członek Polskiej Rady Narodowej w Jabłonce 1918-1919, za działalność w okresie przełomu odznaczony Medalem Niepodległości, zmarł
18 lipca 1978 r. w Jabłonce.

Urodził się w Jabłonce ks. Ferdynand Machay (zmarł 31 lipca 1967 r. w Krakowie). Ksiądz katolicki z Jabłonki, teolog, działacz niepodległościowy, publicysta. Współautor pierwszej publikacji w gwarze orawskiej - „Co my za jedni i kielo nos jes na Wyngrach?”. Delegat na konferencję pokojową w Paryżu (1919). Senator II RP. Podczas II wojny światowej wspomagał działania ZWZ i AK. Ratował Żydów, wydając fałszywe świadectwa chrztu.  Proboszcz parafii salwatorskiej i od 1944 r. archiprezbiter Bazyliki Mariackiej w Krakowie.

Urodził się w Piekielniku ks. Józef Buroń, zmarły 4 grudnia 1976 r. w Lipnicy Małej. Za działalność patriotyczną w przełomowym okresie odznaczony Medalem Niepodległości.

Urodził się w Lipnicy Wielkiej Emil Mika, zasłużony działacz patriotyczny, m.in. autor  książki „Pieśni orawskie” (1934). W 1920 r. organizator  Tajnej Organizacji Wojskowej na Orawie, która od 27 stycznia do początku marca stworzyła tam placówki w 28 miejscowościach. Odznaczony za działalność na rzecz odradzającej się Polski Krzyżem Niepodległości. Zamordowany w niemieckim obozie w Auschwitz 7 listopada 1941 r.

Urodził się Wendelin Dziubek, (zmarł 25 stycznia 1939 r. w Podwilku), działacz patriotyczny, twórca Legii Spisko-Orawskiej (16 marca 1919 r.) i jej dowódca. Odznaczony Krzyżem Niepodległości.

W Jabłonce urodziła się Józefa Machay-Mikowa, (zamordowana 14 października 1942 r.). Nazywana „Królową Orawy”. Oddana działaczka patriotyczna i społeczna. Za działalność na rzecz Polski w latach 1919-1920 wielokrotnie aresztowana i więziona. W wieku zaledwie 23 lat została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Działała w TOW i ZWZ pod ps. Ryś. Od 1939 r. organizowała sieć szlaków przerzutowych i kurierskich na Węgry, była szefem łączności i płatnikiem okręgu krakowskiego. Aresztowana, torturowana i zamordowana przez Niemców w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie.

Wydanie pierwszej wersji książki „Co my za jedni?” napisanej przez ks. Ferdynanda Machaya (część zatytułowana: „Co my za jedni i kielo nos jest na Wengrak?”), Aleksandra Matonoga („Po naszemu”) i Eugeniusza Sterculę („Wstyd się wstydzić ojca i matki swojej”), w nakładzie 5 tys. egz., której kolportaż został wstrzymany. Jej druga wersja wydana została w końcu lutego 1912 r., a ponownie (wersja pierwsza) dwukrotnie w 1919 r., oraz w 1938 r. W 1995 r. wydrukowana została w Rabczycach.

Wiec narodowościowy spisko-orawski w Zakopanem, mający wielkie znaczenie dla przebiegu wydarzeń na Orawie w 1918 r. i dla „odrodzenia polskiej ludności na Orawie i Spiszu”. Ks. Ferdynand Machay wyrażał na nim nadzieję że „My, wasi rodacy z Węgier [...] z pomocą Boga, który nas Polakami stworzył, […]żyć będziemy jako Polacy”.

W Jabłonce urodził się ks. Ferdynand Machay młodszy, zmarł 5 czerwca 1940 r. w niemieckim obozie w Nowym Wiśniczu, męczennik za wiarę.

Zmarł w wieku zaledwie 32 lat Aleksander Matonóg - urodzony ok. 1885 r. w Podwilku działacz patriotyczny, nazwany „pierwszym apostołem polskości” na Orawie. Działacz społeczny i narodowy, literat, publicysta. Był współpracownikiem „Gazety Podhalańskiej” i współpracownikiem Sekcji Ludoznawczej Towarzystwa Tatrzańskiego. Współautor „Co my za jedni i kielo nos jes na Wyngrach?” – pierwszej broszury w gwarze orawskiej (pierwsze wydanie z 1911 r., zmienione w 1912 r., drugie w 1919 r., trzecie - w 1938 r., czwarte w 1995 r. w Rabczycach).

Rocznica ogłoszenia „Dziesięciorga przykazań polskich dla Polaków z Węgier”
ksiądz Andrzej Sikora (ur. 1893 r. w Jabłonce), ogłosił jako „Jantek z Bugaja”, na  łamach „Gazety Podhalańskiej”, napisane gwarą „Dziesięcioro przykazań polskich dla Polaków z Węgier”, które spotkały się z wielkim odzewem.

Rocznica rozbrojenia posterunków węgierskich na Orawie „orawscy chłopcy […] jako jedni z pierwszych na ziemiach polskich, rzucili na kolana dotychczasowych stróżów obcego aparatu państwowego. Żandarmi się rozbiegli, był tylko komendant na miejscu [w Jabłonce]” (ks. F. Machay, Moja droga do Polski).

W Jabłonce odbywa się Zgromadzenie Narodowe, w którym uczestniczyli gospodarze „z polskiej Orawy aż po Wesołe” (ks. F. Machay, Moja droga do Polski), na którym powołano Polską Radę Narodową (Radę Narodową Polaków na Górnej Orawie), sprawującą polską administrację w składzie: Jan Piekarczyk (prezes), Andrzej Grela, Ignacy Suwada, ks. Eugeniusz Sikora, ks. Ferdynand Machay i podjęto rezolucję:
„My Polacy na Górnej Orawie, korzystając z zasady samostanowienia narodów o sobie, po rozpadnięciu się państwa węgierskiego, nie chcemy pozostać w państwie czesko-słowackim, lecz żądamy przyłączenia wszystkich polskich ziem w żupaństwach: trenczyńskim, orawskim i spiskim do wielkiej, katolickiej Polski”,
Pod dokumentem tym poza powyższą piątką podpisali się też: Jan Dworszczak, Karol Dziubek, Ignacy Dziurczak Brzezowicki, Jan Jabłoński Gużak, Stefan Machay Jaś, Antoni Nowak, Józef Paniak, Adam Paś Filipek, Antoni Piekarczyk, Jan Piekarczyk (młodszy), Jan Stachulak i Jan Tokarczyk.

Na wezwanie Polskiej Rady Narodowej w Jabłonce na teren Orawy wkraczają z Podhala oddziały polskiego wojska.

W Chyżnem podpisano polsko - czechosłowackie porozumienie graniczne dotyczące Orawy, gdzie przebieg granicy był zbliżony do dzisiejszego (poza rejonem Suchej Góry i Głodówki).

Powstanie Legii Spisko-Orawskiej z Kampanii Spisko-Orawskiej III pułku Strzelców Podhalańskich, dowódcą wyznaczono Wendelina Dziubka (1897-1939).

Przyjazd na konferencję pokojową do Paryża delegacji Spisza i Orawy - ks. Ferdynad Machay, Piotr  Borowy i Wojciech Halczyn. W trakcie pobytu - 11 kwietnia, spotkali się m.in. z prezydentem Stanów Zjednoczonych T. Woodrow Wilsonem, który dał im „obietnicę przyłączenia tego kraju do Polski”.

Ogłoszenie „Roty Spisko-Orawskiej” Stanisława Eliasza Radzikowskiego, „Nie damy ziemi szczytów Tatr / ni Spisza ni Orawy”.
 

Powstaje Administracja Spisza i Orawy z siedzibą w Nowym Targu.

Wizyta orawsko - spiskiej delegacji u prezydenta Stanów Zjednoczonych T. Woodrow Wilsona, który dał im „obietnicę przyłączenia tego kraju do Polski”.

Uchwała Rady Najwyższej Konferencji Pokojowej w Paryżu o przeprowadzeniu 24 lipca 1920 r. plebiscytu na terenie Orawy w powiatach trzciańskim i namiestowskim.

Początki polskiej orawskiej prasy - zaczynają ukazywać się „Nowiny Spisko-Orawskie” (ks. Antoni Sikora z Piotrem Borowym).

Powstanie Tajnej Organizacji Wojskowej na Orawie (mającej placówki w 28 miejscowościach Górnej Orawy) dla obrony przed terrorem bojówek czechosłowackich

Brawurowa ucieczka „piekielnickiej dziewiątki” z więzienia w Trzcianie, czyli 9 żołnierzy Legii Spisko-Orawskiej pochodzących z Piekielnika, aresztowanych przez władze czechosłowackie za działalność patriotyczną (byli to m.in. Jan Kąś i Andrzej Długopolski).

Rozpędzenie polskiego wiecu plebiscytowego w Trzcianie przez żandarmerię czechosłowacką.

odwołano zaplanowany na 24 lipca 1920 r. plebiscyt w  powiatach trzciańskim i namiestowskim.
 

Decyzja Rady Ambasadorów w Paryżu o rozgraniczeniu ziem m.in. na Orawie, przyznająca Polsce tu 14 wsi (Bukowinę i Podszkle traktowano łącznie), tj. z Głodówką i Suchą Górą, ale bez znacznnej części Lipnicy Wielkiej - tę część pozyskano w 1924 r. w zamian za Głodówkę i Suchą Górę. Zarówno w 1920 r. skrawki Głodówki, jak i następnie w 1924 r. skrawki Lipnicy Wielkiej pozostawiono przy Czechosłowacji.

Starostwo spisko-orawskie obejmuje władzę w terenie.

Nadanie Józefie Machay-Mikowej (1897-1942) przez Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta). Mimo młodego wieku była jedną z pierwszych osób uhonorowanym tym (wówczas niezwykle rzadkim) orderem. Była jedną z 3 osób z Podhala, Spisza i Orawy (obok niej byli to: Jan Bednarski (1860-1926) i ks. Karol Machay (1883-1955) – oboje zostali odznaczeni 2 maja 1922 r.). Za działalność patriotyczną była w latach 1919-1920 czterokrotnie aresztowana i więziona przez władze czechosłowackie. Opisała to w książce „Za Polskę, notatki z więzienia czeskiego” (wydanej w 1920 r.).

Wydanie książki ks. Ferdynanda Machaya „Moja droga do Polski” (wyd. 2 w 1938, wyd. 3 w 1992 r.) dokumentującej wydarzenia, związane z przyłączeniem części Orawy do odradzającej się Polski.

Podpisana została tzw. „umowa krakowska” („Protokoły Krakowskie”), czyli ostateczne porozumienie polsko-czeskie o przebiegu granicy państwowej na Orawie (było to ostatnie z uzgodnień granicznych odradzającej się Polski), w wyniku którego odstąpiono Czechosłowacji wieś Sucha Góra i należącą do Polski część wsi Głodówka, w zamian za niemal całą pozostałą część wsi Lipnica Wielka.

Obejmowanie przez Polskę granicy państwowej na Orawie zmienianej w rejonie Lipnicy Wielkiej, zakończone w dniu 5 czerwca 1924 r.

Zmarł w Lipnicy Wielkiej Piotr Borowy, urodzony 28 maja 1858 r. w Rabczycach.

Zmarł w Podwilku Wendelin Dziubek, urodzony 4 marca 1897r., działacz patriotyczny, twórca Legii Spisko-Orawskiej (16 marca 1919 r.) i jej dowódca, odznaczony Krzyżem Niepodległości.

Zmarł w Szaszvar (ok. 1939 r. miejscowość zmieniła nazwę na Solt) Eugeniusz Stercula,  urodzony w 1879 r. w Podwilku, jeden z najważniejszych polskich działaczy na Orawie przed 1918 r., pierwszy farmaceuta na Górnej Orawie, prowadzący polską bibliotekę, twórca pierwszego szyldu napisanego po polsku, współautor i wydawca przełomowej dla polskości publikacji „Co my za jedni?”.

Zmarł w niemieckim obozie w Nowym Wiśniczu męczennik za wiarę ks. Ferdynand Machay (młodszy), urodzony 9 grudnia 1914 r. w Jabłonce.

Aresztowanie w Krakowie „męczennikow orawskich” – Józefy Machay-Mikowej (1897-1942) i jej męża Emila Miki (1896-1941).

W obozie koncentracyjnym w Auschwitz umiera Emil Mika, urodzony 15 maja 1896 r. w Lipnicy Wielkiej.

W więzieniu Montelupich w Krakowie została zamordowana przez Niemców Józefa Machay-Mikowa, urodzona 13 listopada 1897 r.

Zmarł Ignacy Dziurczak-Brzezowicki zwany „Brodziatym” w Zubrzycy Górnej (urodził się 17 grudnia 1867 r.), działacz patriotyczny w okresie odzyskiwania Niepodległości, odznaczony za to Medalem Niepodległości. W latach 1929-1934 wójt Zubrzycy, organizator (także dzięki niemu bardzo popularnych wówczas wśród Orawian) pielgrzymek do Częstochowy i Kalwarii Zebrzydowskiej.

Zmarł ks. Karol Machay (1883-1955), urodzony 21 sierpnia 1883r. - proboszcz w Lipnicy Wielkiej, wybitny działacz niepodległościowy w okresie uzyskiwania Niepodległości na Orawie, odznaczony za to już 2 maja 1922 r. wówczas bardzo wyjątkowym Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (jako jedna z 2 osób z Orawy), a następnie też Medalem Niepodległości.

Zmarł w Jabłonce Jan Piekarczyk, urodzony 1 stycznia 1870 r. w Jabłonce, prezes Polskiej Rady Narodowej w Jabłonce powołanej przez Zgromadzenie Narodowe w Jabłonce 5 listopada 1918 r., w lutym 1919 r. więzień polityczny w Czechosłowacji, odznaczony Krzyżem Niepodległości.

Zmarł w Budapeszcie Adorian Diveky (urodzony 17 sierpnia 1880 r. w Dolnym Kubinie).

Zmarł  w Krakowie ks. Ferdynad Machay, urodzony 4 maja 1889 r. w Jabłonce.

Zmarł w Lipnicy Malej  ks. Józef Buroń urodzony 24 listopada 1890 r. (lub 1889) w Piekielniku.

Zmarł Ignacy Suwada, członek Polskiej Rady Narodowej w Jabłonce   (1918-1919), urodzony 12 września 1886 r. w Jabłonce. Za działalność w okresie przełomu odznaczony Medalem Niepodległości.

Powołanie Towarzystwa Przyjaciół Orawy pierwszej „po 41 latach nieobecności” programowo polskiej organizacji orawskiej (pomysłodawca - red. Leon Rydel, pierwszy prezes - prof. Ryszard Kantor, kolejny - ks. Władysław Pilarczyk).