W 100. rocznicę urodzin Świętego Jana Pawła II

Karol Wojtyła w 1974 roku przewodniczy uroczystości Roku Świętego w Lipnicy Wielkiej; z archiwum Gminnego Centrum Kultury w Lipnicy Wielkiej

Jan Paweł II i Orawa

Na jednej z audiencji papież Jan Paweł II otrzymał od Orawian tomik wierszy Emila Kowalczyka Napij sie orawskiego ciepła. Od razu zerknął na wiersz Cy bocycie świynty Ojce. Uśmiechnął się. Bocym, bocym…i to bardzo dobrze– powiedział do zgromadzonych. W 100. rocznicę urodzin świętego Jana Pawła II warto przypomnieć związki Karola Wojtyły – turysty, księdza, biskupa, arcybiskupa, kardynała, a potem papieża z Orawą i Babią Górą.

Rok 1938 w Zubrzycy Górnej

Zaczęło się od Przełęczy Lipnickiej (Krowiarki). Karol Wojtyła, jako absolwent gimnazjum, został skierowany do pracy w obozie junackim do Zubrzycy Górnej. W dokumencie datowanym na 20 VI-17 VII z 1938 roku zapisano: poborowy Wojtyła Karol, Józef. Hubert odbył służbę w 7 Batalionie 9 Kompanii Junackich Hufców Pracy w Zubrzycy Górnej. 12 VII 1938 otrzymuje legitymację uprawniającą do noszenia odznaki pamiątkowej Junackich Hufców Pracy (nr 62).1 Sam Karol Wojtyła będąc w Zubrzycy Górnej w czerwcu 1970 r. jako biskup pomocniczy arcybiskupa Eugeniusza Baziaka wspomniał: Znam Zubrzycę. Pracowałem tu jako junak przy budowie drogi Zubrzyca-Krowiarki.2

Służba Karola Wojtyły w hufcu trwała miesiąc. Do pracy na wyznaczone miejsce – jak pisze Jolanta Flach – przychodzili o szóstej rano. Junacy wykopywali pniaki, wozili ziemię, kamienie, żwir i piasek do budowy drogi. Podzieleni byli na trójki, którym przydzielano taczki, kilofy i łopaty. Ubrani w drelichowe ubiory wojskowe i furażerki, na nogach podkute buty. Każdy musiał wypracować wyznaczoną przez kaprala normę pracy, po obiedzie prowadzono zajęcia wojskowe aż do kolacji, po której był apel i wolny czas aż do capstrzyku. W swojej grupie kolejno obierali ziemniaki do obiadu. Zapłata za dzień pracy była niewielka, można było za nią kupić butelkę, piwa. Jedynym dniem wolnym była niedziela, szli wówczas do kościoła na Mszę św.3 Przyszły papież mieszkał w zagrodzie gospodarzy Misińców, wchodzącej obecnie w skład Orawskiego Parku Etnograficznego. Na tym domu znajduje się pamiątkowa tablica. Według relacji księdza Franciszka Skorupy zachowało się zdjęcie, jak junak Karol Wojtyła służy do Mszy św. w zubrzyckim kościele pw. Michała Archanioła.

Tablica pamiątkowa na Zagrodzie gospodarzy Misińców, wchodząca obecnie w skład Orawskiego Parku Etnograficznego; fot. Marcin Kowalczyk

Górskie wędrówki

Karol Wojtyła był człowiekiem kochającym góry. Powiedział : Ja z rodu jestem człowiekiem gór. Wędrował górskimi szlakami od najmłodszych lat. Z ojcem przemierzał Beskidy i Tatry. Pod jego opieką doświadczał radości zdobywania górskich szczytów, poznawał wysiłek fizyczny, a przede wszystkim kształtował swoją wrażliwość na piękno natury.4 Uważa się, że Karol Wojtyła jest polskim pionierem duszpasterstwa campingowego i turystycznego. Lubił wędrować po Beskidzie Małym, Sądeckim, Żywieckim, Wysokim, w Gorcach, Pieninach, Tatrach oraz Bieszczadach.

Karol Wojtyła, jako kapłan, później biskup i kardynał, wielokrotnie wędrował ścieżkami Beskidu Wysokiego, pasma Babiej Góry. W wrześniu 1953 roku, przed podjęciem pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim poprowadził swoich studentów na wycieczkę z Suchej Beskidzkiej na Babią Górę, a dalej przez pasmo Policy, przez Zubrzycę Górną i Podwik, w Gorce aż do Krynicy. Jak bardzo upodobał sobie babiogórskie szlaki świadczy choćby korespondencja z profesorem Adamem Vetulanim. Szanowny Panie Profesorze. Wobec rozkładu różnych zajęć wakacyjnych, projekt przejście z Babiej Góry do Osielca nie chwyci…5 Podczas swoich licznych babiogórskich wędrówek, najczęściej zatrzymywał się w Zawoi Wilcznej, nocując w tzw. Księżówce, stojącej nieopodal kaplicy Krzyża Świętego. Często towarzyszył mu w tych wyprawach ks. Marian Jaworski, późniejszy arcybiskup archidiecezji lwowskiej.

Ksiądz Karol Wojtyła, Beskid Niski, rok 1953. Fot. Stanisław Rybicki

Kardynał Karol Wojtyła 9 września 1978 r. odbywa ostatnią wycieczkę w polskich górach przed wyjazdem do Rzymu na konklawe. Trasa jej wiodła ze Skawicy przez Halę Krupową, Policę, Halę Śmietanową do Przełęczy Krowiarki. W wyprawie towarzyszyli mu ks. Stanisław Dziwisz i ks. Tadeusz Styczeń.

Podczas pielgrzymki do Polski w 1997 i 2002 roku Ojciec Święty oglądał Babią Górę z pokładu śmigłowca, wielokrotnie okrążając jej masyw i pobliskie pasmo Policy. Tak to wydarzenie opisał Emil Kowalczyk: Pielgrzymka Jego Świątobliwości Jana Pawła II na Podhale zapewne długo pozostanie w naszej pamięci, tym bardziej, że Papież był także u nas nad Lipnicą. W czwartek bowiem około 11.00 godziny przeleciał helikopterem nad Orawą, by spojrzeć na orawskie dziedziny, Babią Górę i drogę na Krowiarki, którą budował jako młody junak. Potem poleciał nad kaplicę na Danielkach, gdzie znajduje się poświęcona w tym roku przez Niego tablica pamiątkowa. Kustosz ludźmierski Ks. Tadeusz Juchas powiedział żartobliwie w Zakopanem Nowinom: Trzeba było chwycić śmigło helikoptera Ojca Świętego i zatrzymać na Orawie….6

Wizyty duszpasterskie na Orawie

W czasie swojej posługi biskupiej i kardynalskiej Karol Wojtyła wielokrotnie odwiedzał orawskie parafie, jednak nie brakuje podczas tych wizyt także wątków osobistych.

W 1958  r. biskup Karol Wojtyła udzielał sakramentu bierzmowania w Zubrzycy Górnej. W 1966 r. Metropolita Krakowski przewodniczył uroczystościom milenijnym w Orawce. Zaś 12 sierpnia 1968 r. przybył do Jabłonki na zakończenie uroczystości nawiedzenia. Wypowiedział wtedy te słowa: Niech ufność nasza będzie większa niż nasze własne potrzeby, niech będzie szersza, niż nasze ludzkie serca…7 W Jabłonce 22 marca 1970 r. kardynał Karol Wojtyła udzielił święceń kapłańskich ks. Janowi Szkodoniowi. W okolicznościowym kazaniu powiedział: Przeszłość tysiąclecia taka dawna, jak dawne dzieje naszej ojczyzny, tak dawna jak dzieje chrześcijaństwa na tej ziemi. Z tej przeszłości bierze początek przyszłość, z pokolenia w pokolenie.8 . W tym samym roku wizytował orawskie parafie: Lipnicę Małą, Podwilk (w tym Podsarnie i Harkabuz) oraz Zubrzycę Górną. W kronice kościelnej w Zubrzycy Górnej odnotowano to ważne i wyjątkowe wydarzenie dla mieszkańców tej podbabiogórskiej miejscowości. W protokole zapisane są słowa Karola Wojtyły: 20 czerwca w sobotę przybyłem do Zubrzycy na godz. 17. Powitanie przed ustrojoną bramą przez dzieci, młodzież i dorosłych9. Jak podkreśla w swoim artykule Jolanta Flach były to niezwykle bogate trzy dni wizyty Krakowskiego Metropolity: Oprócz odprawionych Mszy św., nabożeństw, wygłoszonych kazań, spotkań z różnymi grupami parafian, spowiedzi, odbywały się też inne uroczystości kościelne. Ks. kardynał Karol Wojtyła ochrzcił troje dzieci, w tym bliźnięta, udzielił także sakramentu bierzmowania około 140 dzieciom. Odprawiona też została Msza św. w przysiółku Zimna Dziura w kaplicy „Trzeciego Upadku”, gdzie zebrali się licznie parafianie zamieszkali w okolicy. Po Mszy św. kardynał odwiedzał chorych w ich domach, oraz udał się do punktów katechetycznych. Jak sam wspomina w salkach katechetycznych i przy domach chorych gromadzili się licznie parafianie, zwłaszcza dzieci szkolne. Spotkania połączone były ze wspólną modlitwą i kończyły się wspólną fotografią.10

Kardynał Karol Wojtyła często bywał też na plebanii w Jabłonce u proboszcza Tadeusza Masnego. Razem z księdzem prałatem Joniakiem odwiedzali pewną rodzinę, podejmującą ich swojskim chlebem i mlekiem.11 W Zubrzycy Górnej gościł u swojego przyjaciela księdza Franciszka Szymonka, który po ciężkich prześladowaniach z rąk komunistów, przychodził do zdrowia na tamtejszej plebanii. 5 listopada 1974 r. wraz z bp. Julianem Groblickim poprowadził uroczystości pogrzebowe tego niezłomnego i odważnego kapłana.

Karol Wojtyła w 1974 roku przewodniczy uroczystości Roku Świętego w Lipnicy Wielkiej; z archiwum Sonii Ponickiej

W roku 1974 Metropolita Krakowski uczestniczył w spotkaniu księży z rocznika 1967 w Lipnicy Małej oraz przewodniczył uroczystości Roku Świętego w Lipnicy Wielkiej i w Orawce. W okolicznościowej nauce zwrócił się do orawskiej młodzieży: …więc dobrze, że się modlicie-pamiętajcie że musicie się tej modlitwy teraz na nowo uczyć, a najważniejsze w niej trwać. Żeby sobie nie dać w życiu tej modlitwy wytrącić z rąk, Uczestniczący we mszy świętej nie tylko słuchają, ale także sami wypowiadają słowo Boże. Trzeba tak słuchać, aby słowo Boże docierało do naszej duszy.12 W 1976 r wizytował parafie w Orawce i w Podszklu. W 1977 roku przewodniczył spotkaniu księży z rocznika 1970 w Chyżnem. W homilii mówił: …kapłan z ludzi wzięty-trzeba więc, ażeby lud Boży, parafianie, rodziny całego Podhala, całej archidiecezji, całej Polski, dawały tych ludzi. Chrystus ich nie odbiera, ale ich wzywa. A jeżeli wzywa, to znaczy, że trzeba iść-trzeba dać. Bowiem dar wraca się tysiąckrotnie.13

Kardynał Karol Wojtyła 10 sierpnia w 1977 roku odwiedził Oazę w Harkabuzie. Ostro zareagował na szykany, które spotkały orawskich gazdów za pomoc w organizacji oazy dla młodzieży: Próbuje się tam ludziom grozić. Za co? Za to, że służą młodzieży katolickiej, że udzielają im schronienia — za to? To jest co najmniej dziwne. I wymyśla się tutaj różne powody! Szuka się dziury w całym, żeby tego gospodarza, tego górala gościnnego przerazić, że się zlęknie, że im ustąpi! Na szczęście nie ustępują gospodarze. Jeżeli w jakikolwiek sposób przeszkadza — chociażby utrudniając życie tym, którzy są gościnni dla modlących się — wówczas popełnia bezprawie!14

Karol Wojtyła w 1974 roku przewodniczy uroczystości Roku Świętego w Lipnicy Wielkiej; z archiwum Sonii Ponickiej

Ksiądz infułat Ferdynand Machay

Do obowiązków pasterza należy także troska o najmniejszych w ewangelicznym tego słowa znaczeniu – pisał Jan Paweł II w swojej książce Wstańcie, chodźmy15. Następnie wyznaje, że dużo mu w tej dziedzinie pomógł ks. infułat Ferdynand Machay, archiprezbiter kościoła Mariackiego w Krakowie: Przez niego poznałem wspomnianą już służebnicę Bożą Hannę Chrzanowską, córkę wielkiego profesora Ignacego Chrzanowskiego (…) Dzięki zaangażowaniu Hanny Chrzanowskiej powstało i ukształtowało się w archidiecezji duszpasterstwo chorych16. Jan Paweł nadmienia, że różne i szlachetne były inicjatywy księdza Machaya – między innymi rekolekcje dla chorych w Trzebini.17

W Źródle w artykule Współpraca z ks. kard. Karolem Wojtyłą18 opisane jest pierwsze spotkanie błogosławionej Hanny Chrzanowskiej z Karolem Wojtyłą: W trosce o ludzi pozbawionych opieki, terminalnie chorych, działalność Hanny Chrzanowskiej była wręcz niezastąpionym skarbem. Stanowiła niejako „przedłużenie rąk” przyszłego Arcybiskupa krakowskiego. Z ks. Karolem Wojtyłą, który często spowiadał w Bazylice Mariackiej, spotkała się w 1957 r. Razem udali się do ks. infułata Ferdynanda Machaya, proboszcza Mariackiego, aby ustalić zasady systematycznej współpracy. Przyszłego Kardynała, jak i wielu mieszkańców Krakowa, zachwyciła jej bezinteresowność, bezkompromisowe oddanie w służbie bliźniemu, a także bezgraniczne poświęcenie dla chorych.

Ferdynand Machay

Jednak drogi kapłana z Orawy i przyszłego papieża spotkały się dużo wcześniej. W 1933 roku jako gimnazjalista Karol Wojtyła napisał swój pierwszy opublikowany artykuł. Ukazał się on w Dzwoneczku19– dodatku do krakowskiej gazety Dzwon Niedzielny20. Młody dziennikarz, ministrant informował o pożegnaniu swojego katechety odchodzącego z wadowickiej parafii do pracy duszpasterskiej w Katedrze Wawelskiej. Redaktorem naczelnym pisma był ks. infułata Ferdynand Machay. Można powiedzieć, że w ten sposób niejako przyczynił się o debiutu dziennikarskiego ministranta z Wadowic.

Archiprezbitera Kościoła Najświętszej Marii Panny w Krakowie uznaje się za nauczyciela i powiernika młodego kapłana Karola Wojtyły. W okresie habilitacji i pracy w krakowskim Seminarium Duchownym Karol Wojtyła związał się jako kaznodzieja i spowiednik na wiele lat z kościołem Mariackim. Już wtedy zasłynął jako niezwykły mówca i duszpasterz młodzieży. Ferdynand Machay, opowiadał żartując, że ludzie ciągle pytali o Wojtyłę, …jakby proboszcza tu nie było! Do księdza Machaya Wojtyła odnosił się z ogromnym szacunkiem. Powiedział o nim: Jego potężną, zwalistą postać pamięta jeszcze wielu krakowian. Bez przesady historyczna postać…21

O współpracy z wybitnym Orawianinem Karol Wojtyła mówił w kościele sióstr Felicjanek 14 października 1957 r. w czasie dni skupienia dla młodzieży: W ciągu tego roku wspólnie z ks. infułatem Machayem rozważa się projekt budowy osiedla dla młodych małżeństw. Istniał już teren ewentualnej budowy, poczyniono pierwsze kroki w kierunku opracowania projektów budowy. 22 Wraz z księdzem Machayem, społecznikiem i dobrodziejem ubogich, pragnął zaradzić problemom mieszkaniowym młodych małżeństw. Niestety ich projekt został przez ówczesne władze źle przyjęty i nie dopuszczony do realizacji.

W Katedrze Wawelskiej 28 listopada 1958 r. miała miejsce konsekracja biskupia Karola Wojtyły. Nowy biskup przyjął za dewizę słowa św. Ludwika Marii Grignion de Montforta – Totus Tuus. Ciekawym faktem jest to, że sutanna biskupia była darem ks. inf. Ferdynanda Machaya. 23

W roku 1962 r. Karol Wojtyła wizytował klasztor sióstr Dominikanek klauzurowych w Krakowie na Gródku, towarzyszył mu ks. infułat Ferdynand Machay.24

Jak cenił Jan Paweł II naszego rodaka, świadczy jego obecność 1 lipca 1962 na jubileuszu 50- lecia kapłaństwa ks. Machaya w kościele Mariackim.

Już jako kardynał Karol Wojtyła w 1967 r. przewodniczył uroczystościom pogrzebowym najwybitniejszego syna orawskiej ziemi. W kazaniu 2 sierpnia w bazylice Mariackiej mówił o wielkich zasługach tego niezwykłego kapłana: Testament zmarłego, jego portret, życie, które stanie się dla potomnych przedmiotem wnikliwej analizy biograficznej. Droga do Polski. Droga do Polski przez Chrystusa — Udział w historii Polski — Stosunek do człowieka — Pionier życia kulturalnego — Wrażliwe serce na każdą ludzką biedą — Proboszcz Mariacki — Modlitwa, by tego wielkiego kapłana, wspaniałego człowieka, olbrzymiego człowieka (i do swej fizycznej postawy) Maryja wzięła za rękę i jak małe dziecko (on tak chce), żeby go zaprowadziła do Syna i Ojca Przedwiecznego.25

opracował Robert Kowalczyk

Kalendarium wizyt Karola Wojtyły na Orawie można znaleźć również na stronie polskaorawa.pl

1 Orawskie kalendarium Karola Wojtyły w: Ziemia Orawska. Wiosna – Lato – Jesień – Zima. – Zubrzyca Górna, 1991. S. 21-23,

2 Tamże .s. 21.

3 Jolanta Flach, Orawa z papieżem Janem Pawłem II , Orawa nr 9-14, 1991, s. 42-44

4 Z.J. Ryn, J. Zdebski, Jan Paweł II i góry. Aspekty antropologiczne i psychologiczne [w:] Karol Wojtyła – Jan Paweł II miłośnik gór i przyrody, W.A. Wójcik (red.), Studia i Monografie AWF, 2007, 40, s. 8–22.

5 Orawskie Kalendarium Karola Wojtyły, dz. cyt . s. 21.

6 Emil Kowalczyk, Ojciec Święty był nad Lipnicą…, Gminne Nowiny, R.1997, nr. 11

7 Orawskie Kalendarium Karola Wojtyły, dz. cyt . s. 21.

8 Tamże. s.21.

9 Jolanta Flach, Orawa z papieżem Janem Pawłem II, dz.ct. s. 43

10 Tamże. s. 43.

11 Jadwiga Pilch, Jan Paweł II i Orawa, Moja Orawa, 7-8, 2002. s.7.

12 Orawskie Kalendarium Karola Wojtyły, dz. cyt . s. 22.

13 Tamże. s. 22.

14 Ks. Adam Boniecki, Kalendarium życia Karola Wojtyły, Kraków 1983.

15 Jan Paweł II, Wstańcie, chodźmy, Kraków 2004, s. 39.

16 Tamże. s. 39.

17 www. sds.pl Błogosławiona Hanna Chrzanowska u Salwatorianów Wyjazdowe Rekolekcje dla chorych w Trzebini (…) Wspaniała pielęgniarka, nieżyjąca już dzisiaj Hanna Chrzanowska, wielką troską otaczała chorych, nieraz całymi latami przebywających w domu, bez wystarczającej opieki lekarskiej, przy niezbyt życzliwym stosunku rodziny czy sąsiadów i niewystarczającym zainteresowaniu opieki społecznej czy też parafii. Zainteresowała tymi ludźmi i uwrażliwiała na ich potrzeby duchowieństwo parafialne, w czym dzielnie sekundował jej proboszcz mariacki ks. infułat Ferdynand Machay oraz młody a dobrze zapowiadający się ksiądz – Karol Wojtyła.

18 Współpraca z ks. kard. Karolem Wojtyłą, Źródło, numer 14/2018

19 Dorota Narewska, Karola Wojtyły wizja dziennikarstwa (1949-1978) warszawa 2013, s. 278.

20 Pismo to – pisał A. E. Sapieha z okazji pierwszego numeru – służyło jedynie i wyłącznie celom religijno-oświatowym z wykluczeniem zwłaszcza wszelkiego politykowania i partyjnictwa. Jego zadaniem było „oświecanie ludu pod względem religijnym i wyrabiania uświadomienia katolickiego i społeczno-obywatelskiego”.

21 Proboszcz Krakowa, Dziennik Polski, 27 lipca 2002

22 Ks. Adam Boniecki, Kalendarium życia Karola Wojtyły, dz. cyt . s. 112.

23 Tamże

24 Tamże

25 Tamże